लोकशाही मराठी माहिती | Democracy In Marathi Information

प्रस्तावना

Democracy In Marathi Information मित्रांनो , आपण या लोकशाही मराठी माहिती च्या च्या संदर्भात संपूर्ण सविस्तर माहिती या ब्लॉग पोस्ट लेखांमधून अभ्यास करणार आहोत.देशाचा राज्यकारभार चालवणारी अनेक राज्य पद्धती पैकी एक लोकशाही महत्वपूर्ण प्रणाली Democracy In Marathi Information आहे.

जगातील प्रत्येक देशात राज्यकारभार करण्यासाठी अनेक प्रकारच्या प्रणाली अस्तित्वात आल्या आहेत. प्रत्येक देशाच्या राज्यकारभार करण्यासाठी वेगवेगळ्या राजकीय प्रणाली अस्तित्वात आल्या असल्या तरी आपण आपल्या भारत देशातील लोकशाही ' Democracy In Marathi Information ' बाबत या लेखातून माहिती स्पष्टपणे नमूद करणार आहे.

मित्रांनो ,आपण अतिशय महत्त्वपूर्ण भारताने स्वातंत्र्यानंतर स्वीकारलेली संसदीय लोकशाही प्रणाली Democracy In Marathi Information बाबत तसेच नागरिकांच्या मूलभूत हक्काचे संरक्षण करणारी प्रणाली संसदीय लोकशाही आहेत या संसदीय लोकशाहीच्या संदर्भाने खालील मुद्दे सूद माहितीचे स्पष्टीकरण देण्याचा प्रयत्न ब्लॉगरच्या ब्लॉग पोस्ट पेज मार्फत सखोल विचार करण्यात आलेला आहे

Democracy In Marathi Information

)लोकशाही म्हणजे काय?

लोकशाही बाबत अनेक विचारवंताने अनेक व्याख्या केल्या आहेत. लोकशाहीची जगमान्य व्याख्या अमेरिकेचे सोळावे अध्यक्ष डॉक्टर अब्राहम लिंकन यांनी अगदी सोप्या शब्दात केलेली व्याख्या सर्व जगात मान्य झाली आहे. अब्राहम लिंकन यांनी लोकशाही म्हणजे काय? या प्रश्नाचे उत्तर त्यांच्या व्याख्येतून त्यांनी पुढील प्रमाणे त्यांच्या शब्दात त मांडले आहे.

अब्राहम लिंकन ची लोकशाहीची व्याख्या पुढीलप्रमाणे पाहूया.

"लोकांचे, लोकांनी, लोकांकरिता चालवलेले शासन म्हणजे लोकशाही होय. (Of The People, by the People And And For The People Which Called The Democracy)

लोकशाही मराठी माहिती

मित्रांनो, आपण भारत देशात राहतो आहेत. आपल्या भारताचा सर्व राज्यकारभार लोकशाही पद्धतीने चालवणे सुरू आहे. देशाला स्वातंत्र्य मिळाल्यापासून तर आज पर्यंत आपल्या देशात संसदीय लोकशाही मार्फत देशाचा राज्यकारभार सुरू आहे. संसदीय लोकशाही म्हणजे संसदेमार्फत संसदेवर प्रौढ मत अधिकाराने आपलेच प्रतिनिधी निवडून त्या प्रतिनिधीमार्फत शासन किंवा राज्य कारभार सुरू आहेत. भारत हा जगातील सर्वात मोठा लोकशाही राज्यकारभार करणारा प्रजासत्ताक देश आहे. आपण प्रजासत्ताक हा शब्द वापरण्याचे मुख्य काम म्हणजे. भारतात भारतीय राज्यकारभार प्रजासत्ताक पद्धतीने चालवल्या जातो. प्रजा म्हणजे जनता. जनतेचे राज्य म्हणजे प्रजेचे राज्य. म्हणजेच जनतेमार्फत स्वतःच्या कल्याणासाठी आपल्या प्रतिनिधीमार्फत चालवलेली शासन पद्धती लोकशाही पद्धतीची असल्यामुळे आपला देश लोकशाहीयुक्त प्रजासत्ताक Democracy In Marathi Information देश आहे.

प्रौढ मताधिकार.

भारतात देश स्वातंत्र्य झाल्यानंतर भारतातील महिला व पुरुष यांना प्रथम मताधिकार प्राप्त करून दिला. सुरुवातीला 21 वर्षे वय पूर्ण होणाऱ्या भारतीय नागरिकास मग ती महिला असो की पुरुष असो त्यांना लोकशाहीत मतदान करून आपले प्रतिनिधी निवडण्याचा अधिकार भारतीय राज्यघटनेप्रमाणे प्राप्त करून देण्यात आला होता. सुरुवातीला मतदाराची वय 21 पूर्ण असावे लागत होते. त्यामध्ये दुरुस्ती करून आता संपूर्ण भारतामध्ये मतदाराची वय प्रौढ मताधिकार म्हणून अठरा वर्ष करण्यात आले आहे. खुल्या वातावरणात मताधिकार पद्धतीने निःपक्षपातीपणे मतदाराने आपले प्रतिनिधी बहुमत दान पद्धतीने बहुपक्ष पद्धतीतून एका पक्षाच्या हाती राज्यकारभार देऊन राज्य चालवण्याची पद्धत भारतात अस्तित्वात आहे. त्यालाच प्रौढ मताधिकार असे म्हणतात. "Democracy In Marathi Information"

लोकशाही युक्त प्रजासत्ताक राज्य

जगातील सर्वात मोठी लोकशाही युक्त भारतीय गणराज्य म्हणून ब्रिटिश राजवटीनंतर अस्तित्वात आलेले खरे प्रजासत्ताक राज्य होय. म्हणजेच भारतात प्रजेचे राज्य आहेत. याचाच अर्थ भारतात जनतेचे राज्य Democracy In Marathi Information आहे.

लोकशाहीचा इतिहास

जागतिक पातळीवर विचार करता लोकशाही साम्राज्य हे अतिशय प्राचीन काळाचा इतिहास बघता असे आढळून येते की, सुरुवातीला लोकशाही ही "रोमन साम्राज्यात" विकसित झाली असे मानले जाते. रोमन राज्यात ग्रीक लोकांनी पहिला फार मोठा प्रयोग करून रोमन साम्राज्य लोकशाहीच्या द्वारे लोकांच्या कल्याणासाठी चालवले होते. लोकशाहीचे अंकुरात्मक बिजाकरण हे अथेन्स साम्राज्यात पेरल्या गेले. तेथेच लोकशाहीचा उदय आणि विकास संपन्न झाला असे इतिहासकारांनी आणि राज्यशास्त्रज्ञांनी "Democracy In Marathi Information" सिद्ध केली आहेत.

लोकशाहीचे प्रकार

जागतिक पातळीवर राज्यकारभार करताना अमलात आलेल्या लोकशाही च्या प्रकाराचा विचार करता. काही देशांमध्ये संसदीय लोकशाही आहेत तर काही देशांमध्ये अध्यक्षीय लोकशाही आहेत. Democracy In Marathi Information म्हणूनच लोकशाहीचे मुख्य दोन प्रकार आता सध्या जगामध्ये आढळून येते.

लोकशाहीचे दोन प्रकार पुढील प्रमाणे स्पष्टपणे नमूद केले आहेत.

संसदीय लोकशाही

संसदीय लोकशाही म्हणजे संसदेमार्फत चालवण्यात येणारी लोकशाही होय. संसदेत नागरिक आपली प्रतिनिधी आपल्या कल्याणासाठी पल्या प्रौढ मताधिकार्‍याने निवडून पाठवून त्यांच्यामार्फत चालवणारी सत्ता म्हणजे संसदीय लोकशाही होय. Democracy In Marathi Information उदाहरणार्थ भारत. भारताने संसदीय लोकशाही पद्धतीने कारभार देशाला स्वातंत्र्य मिळाल्यापासून तर आज पर्यंत म्हणजे आता लोकसभा सार्वत्रिक निवडणुका 2024 पर्यंत अगदी खुल्या वातावरणात संसदीय सदस्यांची निवड लवकरच येणाऱ्या निवडणुकीतून आपणास दिसून येईल.

अध्यक्षीय लोकशाही.

अध्यक्षीय लोकशाही म्हणजे एखाद्या देशामध्ये सर्व जनतेमधून अध्यक्ष पदासाठी निवडणुकीत सदस्य उभे राहतात. सर्व लोकांचे प्रत्यक्ष मतदान करून त्या मताच्या आधारे ज्या व्यक्तीला सर्वात जास्त मत प्राप्त झाले त्या व्यक्तीला त्या देशाचा अध्यक्ष म्हणून निवडून गेल्यानंतर त्याच्या मार्फत त्या राज्याचा किंवा देशाचा कारभार चालवण्यात येतो. त्या पद्धतीला अध्यक्षीय पद्धत असे म्हणतात. Democracy In Marathi Information उदाहरणार्थ अमेरिकेत अध्यक्षीय पद्धत आहे.

जगातील अनेक पद्धती बाबत माहिती

जगामध्ये अनेक प्रकारच्या राज्यकारभार करण्यासाठी अनेक प्रणाली विकसित झाल्या आहे.

काही राज्यकारभार करणाऱ्या पद्धती पुढील प्रमाणे दिसून येतात.

राजेशाही पद्धत

ज्या देशांमध्ये वंशपरंपरेने देशाचा राजा ठरवण्याची पद्धत अस्तित्वात आहे त्या देशा च्या राज्यकारभार करणाऱ्या प्रणाली राजेशाही पद्धत असे म्हणतात. उदाहरणार्थ इंग्लंड

हुकूमशाही पद्धत

ज्या देशांमध्ये अनेक व्यक्तीतून हुकूम शहा निर्माण होऊन शासन प्रणाली त्याच्या आदेशान्वये कार्यान्वित झालेली असते त्या पद्धतीला हुकूमशाही पद्धत असे म्हणतात. उदाहरणार्थ सर्व अरब राष्ट्र

औ)सरंजामशाही-ही पद्धत फ्रान्स या देशांमध्ये बराच का सुरू होती. सत्तेचे केंद्रीकरण झालेले होते. ही पद्धत पिरॅमिड पद्धत होय. धर्मगुरू त्यानंतर राजा त्यानंतर राजाचे सैनिक आणि सर्वात शेवटी म्हणजे सामान्य नागरिक अशा पद्धतीची ही पद्धत असते. जगात सध्या आता ही पद्धत कोणत्याही देशात अवलंबून नाही.

बादशहा पद्धत

परंपरागत पद्धतीने मुघल शाही मध्ये राजेशाही म्हणजेच बादशाही ही पद्धत होती. एक बादशहा असून त्यांच्यामार्फत संपूर्ण देशावर सत्ता चालवली जात होती. बादशहा नंतर त्याचाच मुलगा परत बादशहा म्हणून राज्यकारभार करत होता. मुगल राजवटीमध्ये भारतात बाबुराव पासून तर औरंगजेब पर्यंत बादशाही पद्धत भारतात होती. आता ती पद्धत नष्ट झालेली आहे. कुठेही पद्धत आढळून येत नाही. कारण लोकशाहीचे वारे वाहत आहेत.

संसदीय लोकशाहीचे प्रकार

मित्रांनो, भारतामध्ये संसदीय लोकशाही Democracy In Marathi Information असून संसदेमार्फत संपूर्ण देशाचा राज्यकारभार चालवण्या येत आहे. संसदीय पद्धतीमध्ये सुद्धा दोन प्रकार आढळून येतात.

प्रत्यक्ष लोकशाही
अप्रत्यक्ष लोकशाही.

भारतातील संसदीय लोकशाहीतील या दोन्ही पद्धतीची सविस्तर माहिती या लेखात स्पष्टपणे नमूद करण्यात आले आहे.

प्रत्यक्ष संसदीय लोकशाही

प्रत्यक्ष लोकशाहीमध्ये लोकांनी लोकांचे लोकांकरिता निवडलेले प्रत्यक्ष मतदान केंद्रावरून मतदान करून निवडून आणलेले प्रतिनिधी ची केलेली निवड ही प्रत्यक्ष लोकशाही पद्धतीने एक पद्धत अस्तित्वात आहे. उदाहरणार्थ सध्या भारतात लोकसभा निवडणूक सार्वत्रिक निवडणुका 2024 मध्ये होणाऱ्या निवडणुका नागरिक प्रत्यक्ष आपले प्रतिनिधी निवडणार आहेत या पद्धतीला प्रत्यक्ष संसदीय लोकशाही Democracy In Marathi Information असे म्हणतात.

अप्रत्यक्ष संसदीय लोकशाही पद्धत

लोकांनी Democracy In Marathi Information आपले प्रतिनिधी प्रत्यक्ष मताने निवडून संसदेवर पाठवले जातात. हे सर्व प्रतिनिधी प्रत्यक्ष मतदान पद्धतीने निवडून गेलेले असतात. ह्या प्रतिनिधी मधून त्यानंतर यापुढे सरकार अस्तित्वात आणण्यासाठी प्रक्रिया सुरू होते. प्रत्यक्ष निवडून आलेल्या संसद सदस्या मार्फत पंतप्रधान आणि त्यांचे मंत्रिमंडळ यांची निवड केली जाते. म्हणूनच भारतामध्ये अप्रत्यक्ष संसदीय लोकशाही पद्धतीने भारत सरकार अस्तित्वात आलेले असते. प्रामुख्याने विशेष महत्त्वाची बाब म्हणजे अप्रत्यक्ष पद्धतीने निवडून आलेले पंतप्रधान आणि त्यांचे मंत्रिमंडळ म्हणजे भारत सरकार होय. हे भारताचे खरे कार्यकारी मंडळ आहे.

भारतीय लोकशाही पद्धतीतील कार्य यंत्रणा

Democracy In Marathi Information भारतात प्रथम संसदेवर प्रत्यक्ष मतदान पद्धतीने सदस्य निवडून पाठवले जातात. आणि हे सर्व सदस्य संसद सदस्य असतात. संसद म्हणजे भारताचे कायदेमंडळ. भारताच्या कायदेमंडळावर प्रत्यक्ष मतदान पद्धतीने निवडून गेलेल्या सदस्यामार्फत कायदेमंडळ बहुमताने सत्तेचे विकेंद्रीकरण झाल्यामुळे कायदे बहुमताने मंजूर करून घेतात. सत्तेच्या विकेंद्रीकरणांमध्ये कायदेमंडळाने केलेले सर्व कायदे आणि त्या कायद्याची अंमलबजावणी करणारे मंडळ म्हणजे कार्यकारी मंडळ होय. हेच कार्यकारी मंडळ अप्रत्यक्ष मतदान पद्धतीने संसदेमार्फत निवडले जातात. कायदेमंडळाने केलेल्या कायद्याची योग्य प्रकारे अंमलबजावणी करण्याचे काम कार्यकारी मंडळ म्हणजे पंतप्रधान आणि त्यांचे मंत्रिमंडळ हे कार्य करत असतात. कार्यकारी मंडळाकडून योग्य प्रकारची अंमलबजावणी होते किंवा नाही हे पाहण्यासाठी सत्तेच्या विकेंद्रीकरण पद्धतीमध्ये आणखी एक महत्त्वपूर्ण संस्था निःपक्षपातीपणे कार्य करणारी संस्था म्हणजे न्यायमंडळ होय.

भारतीय लोकशाहीत सत्तेचे विकेंद्रीकरण करण्यात येऊन कायदेमंडळ, कार्यकारी मंडळ आणि न्याय मंडळ व्यवस्थितरित्या राज्यकारभार करणारी पद्धत म्हणजे संसदीय लोकशाहीच होय. भारतीय घटनाकार डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर यांनी संपूर्ण देशाच्या घटनेचा अभ्यास केल्यानंतर जगातील सर्वात मोठी संसदीय लोकशाही निर्माण करण्याचे घटने द्वारे केलेले कार्य फार महत्त्वाचे आहे. भारतातील कायदेमंडळ आणि कार्यकारी मंडळ हे एकमेकास जबाबदार असतात. काही देशांमध्ये शासन प्रमुख आहे तर काही देशांमध्ये राष्ट्रप्रमुख आहेत. यातील अगदी सूक्ष्म फरक लक्षात घेता. राष्ट्रप्रमुख हा राष्ट्राचा प्रमुख असून संसदीय पद्धतीमध्ये इंग्लंडमध्ये राजा आणि पंतप्रधान असे तेथील लोकशाही दिसून येते. मात्र भारतीय संसदेमध्ये लोकशाही पद्धतीने कार्यात्मक यंत्रणेमध्ये राज्याचा प्रमुख नियुक्त केला जातो. खऱ्या अर्थाने हा लोक राज्याचा प्रमुख जनतेस जबाबदार असतो. जगामध्ये संसदीय लोकशाही आता जवळजवळ 31 देशांमध्ये अस्तित्वात आहे. तर अध्यक्षीय लोकशाही पद्धत जवळजवळ 25 देशात अस्तित्वात आहे. आणि इतर देश जे बाकी शिल्लक आहे तेथे हुकूमशाही पद्धत आढळून येते.

आधुनिक लोकशाही बाबतीत असणारे आक्षेप

जगातील अस्तित्वात असलेल्या देशांमधील लोकशाही बाबत अनेक आक्षेप नोंदवण्यात येतात आणि आले आहे. त्या आक्षेपाबाबत सुद्धा सविस्तर चर्चा होणे गरजेचे आहे.

आक्षेप

नागरिकांना फक्त मतदार व्यक्ती म्हणून पाहिले जाते.
निवडणूक प्रक्रिये त नागरिकांना महत्त्वाचे कोणतेच काम नसते.
निवडणूक प्रक्रियेमध्ये नागरिक निष्क्रिय बनतो. म्हणजेच तो सक्रिय आपली भूमिका नोंदवत नाही.
काही प्रत्यक्ष महत्त्वाचे लोकच प्रत्यक्ष राज्यकारभार करताना दिसून येतात.
राज्य करणाऱ्या व्यक्तीचे नागरिकांवर वर्चस्व निर्माण होते.
बहुपक्ष पद्धतीमुळे मतदान प्रक्रियेत बहुमत प्राप्त होणाऱ्या व्यक्तीच्या हातीच सत्तेचे केंद्रीकरण होते.
विरोधी पक्षाचे वर्चस्व संसदीय लोकशाहीत कमी होत चालले आहे.
संसदीय लोकशाही सत्ताधारी पक्ष बहुमताच्या जोरावर हुकूमशाही पद्धती सारखे वर्तन करीत असतात.

लोकशाही समोरील आव्हाने

भारताने स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर भारतात लोकशाही प्रणालीचा स्वीकार केला आहे. Democracy In Marathi Information ही एक सतत चालणारी जिवंत प्रणाली असल्याचे आढळून येत आहे. ही लोकशाही टिकवण्यासाठी भारतातील सर्व प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष घटकांनी योग्य प्रकारे कार्य करणे काळाची गरज आहे हे लक्षात घेऊन पुन्हा आपला देशाचे स्वातंत्र्य कोणी हिरावून घेणार नाही यासाठी लोकशाहीच्या बाबत सर्व लहान थोर भारतीयांनी जबाबदारी युक्त कार्य करणे महान मोलाचे कार्य आहेत. याबाबत नागरिकांनी निष्क्रिय राहू नये. आता तर असे वाटू लागली आहे की 'लोकशाही वाचवा ' ही भूमिका सर्वत्र वृत्तपत्राच्या माध्यमातून व्यक्त केली जात आहे. भारतासह जागतिक पातळीवर सुद्धा प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षरीत्या सरकार जनसामान्याचे कल्याण प्राधान्य देण्याची गरज आहे. लोकांचे मूलभूत हक्क आणि स्वातंत्र्य कोणीही हिरावून घेऊ नये अशी ही कल्पना व्यक्त होत आहेत. लोकशाही प्रधान देशांनी मतदान प्रक्रियेपासून तर शासन व्यवहार आणि न्यायालय इत्यादी बाबतीत जीवन मार्ग आक्रमण करताना आपण देशाचे नागरिक आहोत यांची कल्पना ठेवून जीवन जगणे आवश्यक आहे.

लोकशाही समोर सध्या अनेक यक्षप्रश्न आव्हानात्मक स्वरूपात उभे आहेत. त्यातील काही आव्हाने आपण मित्रांनो, पाहूया.

दहशतवादाची निर्मिती वाढली आहे.
जमात वाद निर्माण झाला आहेत.
देशात नक्षलवादी यांची समस्या फार मोठी निर्माण झाली आहेत.
डावी उग्रवादी धोरण स्वीकारत आहेत
भूमिहीन आदिवासी आणि शेतकरी नोकरी न मिळाल्यामुळे नक्षलवादाकडे वळत आहे.
लोकशाहीमध्ये उपोषणाचे प्रकार घडत आहेत
जातीय दंगली निर्माण होत आहेत.
ठिकठिकाणी पोलिसांवर सुद्धा गोळीबार होताना दिसून येत आहे.
अतिशय लहान गोष्टीवर सुद्धा संप होताना दिसत आहेत.
लोकशाही युक्त देशात भ्रष्टाचाराचा प्रश्न निर्माण झाला आहे.
गुणवत्तेकडे दुर्लक्ष होत आहे.
अनेक आर्थिक घोटाळे समोर येत आहेत.
राजकीय गुन्ह्याचे स्वरूप ही सुद्धा वाढलेले आहेत.
बेरोजगारी वाढलेली आहेत.
देशातील नागरिक व्यसनाधीन बनत आहे.
श्रीमंत आणि गरीब यांच्यातील दरी सतत वाढत आहे.
जातीय आणि सामाजिक दंगली वाढत आहेत.
लोकशाही मूल्यांची योग्य प्रकारे जोपासना होत नाही.

लोकशाहीचे चार आधारस्तंभ

जगातील अनेक देशाने लोकशाही चा स्वीकार खालील चार आधारस्तंभावर केला आहे. जशी इमारत उभी करताना आपण पिलर तयार करतो आणि त्या पिलरवर इमारत उभी करतो त्याचप्रमाणे लोकशाही टिकवण्यासाठी चार महत्त्वपूर्ण आधारस्तंभ हे एकमेकास जबाबदार असणारे आधारस्तंभ आहेत. या आधारस्तंभावरच लोकशाहीची इमारत व्यवस्थितरित्या उभी आहे. लोकशाहीचे चार आधारस्तंभ मित्रांनो आपण पुढील प्रमाणे पाहू या

लोकसभा आणि विधिमंडळ सभा
संपूर्ण देशभर विखुरलेली न्यायव्यवस्था
ग्राम स्तरापासून तर राजधानी पर्यंत असणारे प्रशासन
देशभरातील प्रसार माध्यमे.

Democracy In Marathi Information लोकशाही सुदृढ करण्यासाठी या चार आधारस्तंभातील एकही आधारस्तंभ विवक्षित झाल्यास सदृढ लोकशाही कोसळल्याशिवाय राहत नाही. म्हणून आपल्या भारतीय नागरिकांनी अचूक सर्व बाबतीत निरीक्षण करून लोकशाही टिकवण्यासाठी उपरोक्त दर्शविलेल्या चार स्तंभांना मजबूत करण्याचे कार्य नागरिकांनी करणे ही काळाची गरज आहे. म्हणूनच आपण या लेखांमध्ये ही माहिती स्पष्टपणे नमूद केली आहे.

लोकशाहीचे आदर युक्त वैशिष्ट्ये

मित्रांनो, ज्या देशांमध्ये लोकशाही चा स्वीकार केला असेल त्या ठिकाणी स्वातंत्र्य समता आणि बंधुता ह्या तत्त्वाचा वापर करून सर्वांना आदरयुक्त लोकशाहीचे महत्त्व करण्यासाठी प्रमुख वैशिष्ट्ये माहीत असणे आवश्यक आहे करिता आपण या लेखातून लोकशाहीचे वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे पाहूया.

कायद्याचे राज्य आणि हक्कांचा आदर

देशात नागरिकांचा कायद्याच्या समानतेने वागणूक मिळून कायद्यासमोर त्यांचे संपूर्ण हक्क आदर युक्त असले पाहिजे. सामान्य जनतेपासून तर देशप्रमुखापर्यंत जबाबदारीयुक्त कायद्याचे राज्य निर्माण होऊन व्यक्तींच्या हक्काचा वैशिष्ट्यपूर्ण आदर झाला पाहिजे.

मूल्य आणि नि:पक्षपातीपणे निवडणुका

देशातील नागरिकांना विशिष्ट प्रकारचे स्वातंत्र्य ,समता आणि बंधुता धार मूल्य प्राप्त होऊन देशातील सर्व निवडणुका निपक्षपातीपणे लढल्या गेल्या पाहिजे की जिथे विरोधी पक्षाला सुद्धा कदाचित स्थान प्राप्त होऊ शकतो पाहिजे.

एक व्यक्ती एक मूल्य आणि येईल एक मत

लोकशाहीचे हे एक मुख्य वैशिष्ट्य आहे की प्रौढ मतदान अधिकाराच्या साह्याने मूल्य आणि मत निर्धारित होऊन लोकशाही सदृढ होणे काळाची गरज ठरत आहे.

अंतिम निर्णय आदर युक्त लोकप्रतिनिधी चा असावा

लोकशाही ज्या कोणत्या घटना घडत आहे त्यामध्ये अंतिम निर्णय हा आदर युक्त असून तशा स्वरूपाचा निर्णय देण्याची क्षमता लोकशाहीतील लोकनिर्वाचित प्रतिनिधी याबाबत आदर युक्त भावना निर्माण होऊन लोकशाही सुदृढ होईल याकडे विशेष लक्ष देण्याची गरज आहे.

लोकशाहीचे महत्त्व

Democracy In Marathi Information संपूर्ण जगाच्या दृष्टीने विचार करता आज लोकशाहीचे महत्त्व वाढताना दिसून येत आहे. कारण लोकशाहीमध्ये व्यक्तींच्या मूल्यांची जोपासना होते. लोकशाहीमध्ये सर्व नागरिकांना समानतेने ,बंधुभावाने आणि आदर युक्त भावनेने विकास करण्यास संधी उपलब्ध होऊ शकते. नागरिकांचा सर्व क्षेत्रात विकास होण्यासाठी लोकशाही राज्यात असणे आवश्यक मानले जाते. लोकशाही नसेल तर फ्रान्स प्रमाणे राजा बोले दल हले अशा प्रकारची प्रवृत्ती निर्माण झाल्याशिवाय राहत नाही याची जाणीव ठेवून सर्व नागरिकांनी आपल्या देशातील लोकशाही सदृढ करणे आवश्यक आहे. लोकशाहीमध्ये व्यक्ती स्वातंत्र्याची जपणूक होते. सर्वांना समान संधी प्राप्त होऊन अधिकार युक्त जनतेचे राज्य म्हणजेच लोकशाहीचे महत्त्व होय.

लोकशाही दिन

सर्वसामान्य जनतेच्या तक्रारी आणि न्याय प्राप्त करून देण्यासाठी शासन स्तरावरून सर्व स्थानिक स्वराज्य संस्था नगरपरिषद ,नगरपालिका, महानगरपालिका ,राज्य सरकार ,केंद्र सरकार अशा विविध सरकारच्या मार्फत सर्वसामान्य जनतेच्या तक्रारी सोडवण्यासाठी "लोकशाही दिन"साजरा करण्यात येतो. भारतामध्ये प्रत्येक महिन्याच्या पहिल्या सोमवारी मंत्रालयामध्ये" लोकशाही दिन "साजरा केला जातो तर जिल्हाधिकारी सह आयुक्त स्तरावर दुसऱ्या सोमवारी "लोकशाही दिन 'साजरा करण्यात येतो. त्याचप्रमाणे प्रत्येक तालुकास्तरावर तिसऱ्या सोमवारी *लोकशाही दिन" साजरा करण्यात येतो. Democracy In Marathi Information या संदर्भातच शासनाने एक संकल्पना विकसित केली आहे ती संकल्पना म्हणजे सरकार आपल्या दारी ही संकल्पना होय.

सारांश

मित्रांनो, आजच्या लेखामध्ये आपण लोकशाही बाबत सविस्तर माहिती स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे. लोकशाहीची व्याख्या सांगून लोकशाहीचे जगात असणारे प्रकार त्याचबरोबर लोकशाहीचे वैशिष्ट्ये म्हणजे काय?

Democracy In Marathi Information भारतातील संसदीय पद्धत नुसार देशात चालवण्यात येणारा राज्यकारभार ज्या पद्धतीने चालतो त्या पद्धतीचे वर्णन केले आहे. कायदेमंडळ, कार्यकारी मंडळ आणि न्याय मंडळ यांच्या बाबतीत सत्तेच्या झालेली विकेंद्रीकरण म्हणजे एका व्यक्तीच्या हातात सत्ता एकत्रित होऊ नये म्हणून प्रसिद्ध फ्रान्सच्या विचारवंताने सत्तेचे विकेंद्रीकरण बाबतचे तत्व या लेखात नमूद करण्यात आले आहेत. आजच्या लोकशाही समोरील निर्माण झालेले आव्हाने याबाबत स्पष्टपणे माहिती देऊन ते आव्हाने दूर करण्यासाठी नागरिकांच्या सर्वांगीण विकासात स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता यावरील आधारित तत्त्वाबाबत लोकशाहीची मूल्य या लेखातून स्पष्टपणे अभ्यासलेली आहेत. मित्रांनो हा लेख आवश्यक वाचा. आपणास आवडल्यास आपल्या मित्रांना किंवा वाचकांना शेअर करा. किंवा या लेखा बाबत आपणास काही तांत्रिक समस्या किंवा त्रुटी जाणून आल्यास लेखकास ब्लॉगच्या कॉमेंट बॉक्स मध्ये आवश्यक सूचना करा. आपली सूचना किंवा त्रुटी योग्य असल्यास त्वरित दुरुस्त करून लेख अद्यावत करण्यात येईल. मित्रांनो लेख लिहिण्यास येथे पूर्णविराम देतो. धन्यवाद

FAQ

1) लोकशाहीची जगमान्य व्याख्या कोणी केली?

उत्तर-डॉक्टर अब्राहम लिंकन अमेरिकेचे अध्यक्ष यांनी केली

2) लोकशाहीचे तीन मूल्य सांगा?

उत्तर-स्वातंत्र्य समता आणि बंधुता ही लोकशाहीची तीन मुले आहेत.

3) लोकशाहीचे किती आधारस्तंभ आहेत?

उत्तर-लोकशाहीचे चार आधारस्तंभ आहेत.

4) लोकशाहीची व्याख्या सांगा?

उत्तर-लोकांनी, लोकांचे आणि लोकांकरता चालवलेले शासन म्हणजे लोकशाही होय.

5) संसदीय लोकशाहीचे प्रकार सांगून त्यांची नावे नमूद करा?

उत्तर-संसदीय लोकशाहीचे भारतात दोन प्रकार असून दोन प्रकारांची नावे पुढील प्रमाणे नमूद करण्यात येत आहे. एक प्रत्यक्ष संसदीय लोकशाही. दोन अप्रत्यक्ष संसदीय लोकशाही.

मित्रांनो, अधिक माहितीसाठी आपण आमच्या खालील लेख आवश्यक वाचा.

वाचन प्रेरणा दिन साजरा करण्याबाबत सविस्तर मराठी माहिती