शाळा समिती मराठी माहिती | School committee In Marathi Information

प्रस्तावना

मित्रांनो, आज आपण 'शाळा समिती मराठी माहिती  ' 'School committee In Marathi Information ' या विषयावर मार्गदर्शनपर माहिती या लेखातून सविस्तर स्पष्ट करणार असल्यामुळे आपण हा लेख लिहिण्यासाठी हाती घेतला आहे. आजच्या लेखातून शालेय नियोजन व शाळेचा सर्वांगीण विकास करण्यासाठी विविध प्रकारच्या शालेय समित्या स्थापन केल्या जातात. शालेय समित्या स्थापन करण्याबाबत स्पष्टपणे उल्लेख माध्यमिक शाळा संहिता खाजगी शाळा सेवाशर्ती नियम 1981 मध्ये स्पष्टपणे नमूद केले आहेत. त्या संदर्भाने शाळेचा सर्वांगीण विकास करण्यासाठी स्थापन करण्यात येणाऱ्या समित्या पैकी आज आपण आपल्या लेखातून शालेय समिती याबाबत स्पष्टपणे माहिती नमूद करणार आहेत.School committee In Marathi Information

School committee In Marathi Information

 School committee In Marathi Information(toc)

खाजगी शाळा वैधानिक समित्या

दैनिक शालेय कामकाज पूर्ण करत असताना मुख्याध्यापक यांना शालेय कार्यांचे विकेंद्रीकरण करून सर्व शिक्षकांना त्यांच्या कलागुणानुसार वाव देण्यासाठी शालेय समितीच्या स्थापना केल्या जातात.

समित्याचे प्रकार

खाजगी माध्यमिक शाळांच्या शालेय समिती यांचा सविस्तर अभ्यास करताना खाजगी शाळांमध्ये विशेष करून माध्यमिक शाळेमध्ये किंवा उच्च माध्यमिक शाळेमध्ये दोन प्रकारच्या समित्या स्थापन केल्या जातात. म्हणून समितीचे वर्गीकरण दोन प्रकारात करण्यात आले आहेत.

औपचारिक समित्या  Formal Committee

अनौपचारिक समित्या Informal committee

औपचारिक समित्या ह्या शासन निर्णयानुसार सर्व माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शाळांना स्थापन करणे बंधनकारक आहेत.

अन अनौपचारिक समित्या ह्या माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शाळेच्या विशेष गरजा लक्षात घेऊन मुख्याध्यापक आपल्या शाळेत वैधानिक समिती यांची कार्य विभागणी करतात. मुख्याध्यापकांच्या कार्याचे नियोजन व इतर कार्याचे विकेंद्रीकरण  करण्यासाठी विविध समित्यांना महत्त्वपूर्ण स्थान असल्यामुळे शालेय स्तरावर स्थापन केलेल्या समित्यांना वैधानिक समित्या स्थापन करणे गरजेचे आहे. मुख्याध्यापक आपल्या स्तरावरून संस्थेच्या आदेशान्वये कार्याची विकेंद्रीकरण करण्यासाठी व शाळेचा सर्वांगीण विकास करण्यासाठी कायद्यानुसार म्हणजेच माध्यमिक शाळा संहिता नियमानुसार नियमावली 1981 नुसार आपल्या कार्याचे सोयीस्कर रित्या सुनिश्चित नियोजनासाठी औपचारिक तसेच अनौपचारिक समित्या स्थापन करण्याचा अधिकार मुख्याध्यापकास आहे. तर औपचारिक समित्या ह्या शासन निर्णयानुसार स्थापन करणे मुख्याध्यापकास बंधनकारक आहेत. आज आपण आपल्या लेखातून मित्रांनो  समित्या विषयी सविस्तर माहिती आजच्या लेखातून अभ्यास करणार आहोत.

वैधानिक समित्यांची संख्या त्यांच्या कार्यानुसार व आवश्यकतेनुसार बदलू शकतात. अशा अनौपचारिक व औपचारिक समिती यांची संख्या मर्यादित आहेत. शालेय स्तरावर मुख्याध्यापकाने स्थापन केलेल्या औपचारिक व औपचारिक समित्या पुढील प्रमाणे दर्शविण्यात आल्या आहेत. त्या समित्यांचा अभ्यास करणे अत्यंत आवश्यक असल्यामुळे आजच्या लेखातून त्याबाबत सविस्तर माहिती स्पष्टपणे नमूद करणार आहेत. School committee In Marathi Information

वैधानिक समित्यांचे वर्गीकरण

शाळा समिती  ( School committee )

विद्या समिती. (Academic Council)

समन्वय समिती (co-ordinate committee)

माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शालेय स्तरावर उपरोक्त दर्शविलेल्या तीन समित्या ह्या अनौपचारिक समित्या असून यांची स्थापना संस्थेच्या आदेशान्वये माध्यमिक शाळा संहिता नियमावली 1981 नुसार मुख्याध्यापक आपल्या शाळेत कार्याचे नियोजन व विकेंद्रीकरण करण्यासाठी तसेच संस्थेचा सर्व स्तरावर सर्वांगीण विकास करण्यासाठी मुख्याध्यापक या समित्या स्थापन करतात. या समित्या पैकी आपण प्रथम आज "शाळा समिती" ह्याबाबत सविस्तर माहिती आजच्या लेखातून अभ्यास करणार आहोत. School committee In Marathi Information

शाळा समिती School Committee

खाजगी माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शाळांमध्ये शाळेच्या कामकाजाचे व्यवस्थित नियंत्रण करण्यासाठी व शालेय विविध प्रश्न सोडवण्यासाठी संस्थेच्या आदेशान्वये कायदेशीर रित्या ही शाळेची प्रशासकीय समिती आहेत. माध्यमिक शाळा संहिता आणि खाजगी शाळा सेवा शर्ती नियम 1981 मध्ये खाजगी शाळेसाठी स्थापन करण्याबाबत स्पष्ट उल्लेख केलेला आहे. शाळेच्या व्यवस्थापनात शालेय समिती कायदेशी स्थान आहेत. शाळा समिती ही शाळेच्या व्यवस्थापनाकरिता शासनास जबाबदार असते म्हणून या समितीला संस्थेच्या कार्यकारी मंडळानंतर दुसऱ्या क्रमांकाचा नंबर हा या शाळा समितीचा येतो. संपूर्ण शाळेचे कामकाज कार्यकारी मंडळाच्या नियंत्रणाखाली कार्य करत असताना शाळा समिती स्थापन करून या समितीच्या मार्फत सर्व शाळेचे व्यवस्थित नियमानुसार कामकाज आणि येणाऱ्या समस्या सोडवण्यासाठी शाळेतील ही समिती अतिशय महत्त्वाची आहेत म्हणून आपण या "शाळा समिती" ची प्रथम रचना पाहूया. School committee In Marathi Information

शाळा समितीची रचना

 शाळा समितीमध्ये एकूण सात सदस्य असतात.

शाळा समितीमध्ये व्यवस्थापन मंडळाचे चार सदस्य असतात. हे चार सदस्य व्यवस्थापन मंडळ कडून नियुक्त केले जातात. यामध्ये एक अध्यक्ष, एक उपाध्यक्ष आणि एक सभापती व संस्थेने नामनिर्देशित केलेला एक सदस्य असे मिळून चार सदस्य कार्यकारी मंडळाकडून नियुक्त केले जातात.

शाळेचा मुख्याध्यापक हा शाळा समितीचा पदसिद्ध सचिव असतो.

शाळेतील सेवा जेष्ठता यादीप्रमाणे दरवर्षी अजून बदलून एक शिक्षक प्रतिनिधी असतो.

त्याचप्रमाणे शिक्षकेतर कर्मचाऱ्या एक प्रतिनिधी सेवा जेष्ठतेनुसार अजून बदलून समितीवर दरवर्षी घेण्यात येतो म्हणजे शाळा समितीमध्ये एकूण सात सदस्य असतात या सात सदस्यांची यादी पुढील प्रमाणे दर्शवूया

१)अध्यक्ष-संस्थेच्या कार्यकारी मंडळाचा अध्यक्ष.

२) उपाध्यक्ष-संस्थेच्या कार्यकारी मंडळांनी नियुक्त केलेला.

३) सभापती-संस्थेने नामनिर्देशित केलेला एक कार्यकारी मंडळातील सदस्य.

४) सदस्य-संस्थेने नामनिर्देशित केलेला कोणताही एक सदस्य.

५) पदसिद्ध सचिव-संबंधित शाळेचा मुख्याध्यापक

६) सेवा जेष्ठतेनुसार शिक्षक प्रतिनिधी दरवर्षी आदलाबदल केली जाते. सर्वांना संदीप प्राप्त व्हावी म्हणून

७) सेवा जेष्ठतेनुसार शिक्षकेतर कर्मचारी अदलाबदल केली जाते. सर्वांना संधी प्राप्त व्हावी म्हणून.

समितीचा कार्यकाळ

शाळा समितीचा कार्यकाळ दोन वर्षाचा असतो दर दोन वर्षांनी ही समिती नव्याने नियुक्ती करण्यात येते.

एखाद्या संस्थेकडे एक किंवा त्यापेक्षा जास्त शाळा असेल प्रत्येक शाळेत शाळा समिती असते आणि एका संस्थेच्या जास्त शाळा असेल तर शाळा समिती शिवाय आणखीन एक समन्वय समिती स्थापन केली जाते. या समन्वय समिती बाबत आपण नंतर माहिती पाहणारच आहोत.

शाळा समिती कार्यपद्धती.

संपूर्ण शाळा समिती कार्यपद्धती पाहणे अत्यंत गरजेचे आहेत. शाळा समितीच्या कमीत कमी दर दोन महिन्यानंतर एक सभा आयोजित करून सभेच्या विषय पत्रिकेनुसार सूत्रबद्ध पद्धतीने कामकाज करण्यासाठी व सभेचे नियोजन सुव्यवस्थित करण्यासाठी मुख्याध्यापक यांना संपूर्ण समितीचा पदसिद्ध सचिव असल्यामुळे शाळा समितीची कार्यपद्धती नियोजन आयोजन आणि संपूर्ण प्रोसिडिंगसह कामकाज करणे मुख्याध्यापकाचे काम आहेत.

माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शाळेमध्ये स्थापन केलेल्या शाळा समितीची दर दोन महिन्यातून किमान एक सभा घेण्यात येणे आवश्यक आहे तसेच दोन समितीच्या मध्ये सहा महिन्याचे अंतर असू नये .हा सुद्धा नियम महत्त्वाचा आहे. सभा आयोजित करण्यासाठी मुख्याध्यापकाला सहभाग घेण्याच्या अगोदर पदसिद्ध सभापती असल्यामुळे विषयाची सभेसाठी विशेष सूचना पत्रिका तयार करून किमान आठ दिवसाच्या अगोदर शाळा समितीच्या सदस्यांना सभेसाठी आमंत्रित करण्याची ही पत्रिका सदस्यांना देणे आवश्यक आहे. पत्रिकेमध्ये सभेमध्ये कोणत्या विषयावर चर्चा होणार आहे ते सर्व विषय नमूद करणे. समितीचे कामकाज सूत्रबद्ध रीतीने चालवण्याची जबाबदारी आणि संपूर्ण ठराव रजिस्टर व सूचना वही वृत्तांत लेखन काम समितीच्या सचिवास म्हणजे मुख्याध्यापकास करावे लागते. सर्व रेकॉर्ड जतन करून ठेवणे सुद्धा आवश्यक आहे. मुख्याध्यापकांनी समितीच्या नियमाची चौकट ओलांडणार नाही .याची दक्षता घेऊन नियमानुसार कामकाज करणे आवश्यक आहे. सभा संपल्यानंतर समितीचे कार्यरत मुख्याध्यापकांनी स्वतः ठराव रजिस्टर व सूचना व्यवस्थित लिहून ठेवणे. सर्व विषयाचा बोध किंवा आकलन होईल आणि सुस्पष्टरित्या प्रोसिडिंग लिहिणे आवश्यक आहे. याची संपूर्ण जबाबदारी पदसिद्ध सचिव म्हणून मुख्याध्यापक यांची असते.

शाळा समितीचे कार्य

खाजगी माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शाळेमध्ये माध्यमिक शाळा संहिता नियमावली 19 81 नुसार शाळा समितीला वर्षभरात खालील कार्य करावे लागते. याबाबत कार्याची माहिती पुढील प्रमाणे स्पष्टपणे नमूद करण्यात येत आहे.

1) शाळा समितीच्या कार्यकक्षेत येणाऱ्या सर्व बाबतीत शाळेच्या वित्त पुरवठ्याचे व्यवस्थापन करणे.

2) शाळेला प्राप्त झालेला वित्तपुरवठा नियमानुसार त्याचे विनियमन नियोजन करून खर्च करणे.

3) मुख्याध्यापकांच्या तसेच शिक्षकांच्या किरकोळ रजा व्यतिरिक्त अन्य रजा मंजूर करणे.

4) मुख्याध्यापकाच्या किरकोळ रजा मंजूर करणे ‌.

5) शासन निर्णयानुसार शिक्षक आणि शिक्षेकतर कर्मचाऱ्यांची सेवा परीक्षा काल संपल्यानंतर कायम करणे.

6) शासन निर्णयानुसार कर्मचाऱ्यांना पदोन्नती देणे.

7) कर्मचाऱ्यांना गैर वर्तणूक केल्यास शासन निर्णय नुसार शिक्षा देण्याची भूमिका हे कार्य सुद्धा या समितीचेच आहे.

8) नवीन विषयाच्या अध्यापनाच्या कार्यवाहीची सोय करणे.

9) शाळा समितीचे कामकाज व्यवस्थित चालण्यासाठी समितीचे पोट नियम तयार करणे.

10) शिक्षकांच्या शालेय निर्माण होणाऱ्या समस्या निर्मूलन करण्याचे काम करणे.

11) शिक्षकेतर कर्मचाऱ्यांचे सर्व शालेय स्तरावरील निर्माण होणारे सर्व प्रश्न नियोजनपूर्वक सोडवणे.

12) समितीच्या लिहिलेल्या ठरावाचे प्रोसिडिंग शासनास व संस्थेच्या कार्यकारी मंडळांना पोच करणे.

13) मुख्याध्यापकाच्या संबंधितीतील निर्माण होणारे शालेय प्रश्न किंवा

 समस्या माध्यमिक शाळा संहिता नियमावली 1981 सेवा शर्तीच्या अटीनुसार सोडवणे.

14) कार्यकारी मंडळ व शाळा समिती यांचा समन्वय साधने.

15) शाळेचे व्यवस्थापन आणि वित्तपुरवठा नियोजन याबाबतचा संपूर्ण हिशोब ठेवून शासकीय नियमाप्रमाणे शाळेच्या रकमा गुंतवणूक करणे.

16) शाळेचा अर्थसंकल्प तयार करणे.

17) मुख्याध्यापकाद्वारे अन्य कर्मचाऱ्यांच्या नियुक्ती करणे.

18) अध्यापनाचे नवीन अभ्यासक्रम सुरू करणे किंवा चालू करणे.

19) शासन नियमानुसार कर्मचाऱ्याला कायम करून पदोन्नती देणे किंवा किरकोळ शिक्षा कर्मचाऱ्यांना देणे. 

20) शाळेचे संबंधित असलेल्या बाबी संबंधी निर्माण होणाऱ्या सर्व कार्याबाबत कार्यकारी मंडळांना सर्व माहिती लेखी स्वरूपात कळवणे.

21) अध्यक्ष किंवा व्यवस्थापक वर्गाच्या सदस्याकडून अध्यक्षांचा प्रतिनिधी नियुक्त करणे.

22) शासनाकडून कर्मचाऱ्यांची विशिष्ट पदावर नियुक्ती झाल्यास त्याला प्रतिनियुक्ती चे आदेश देणे.

23) किमान वर्षातून दोन तरी सभा चे आयोजन करणे.

24) सर्व बाबतीत शाळेचा सर्वांगीण विकास करणे.

25) बालकाच्या मोफत शक्ती अधिनियमानुसार योग्य प्रकारचे कामकाज करणे.

26) शासनाकडून प्राप्त होणारे आदेश कार्यकारी मंडळाकडे पोस्ट करणे.

27) पालकाकडून आलेल्या सूचना योग्य प्रकारे शाळा समिती मार्फत सोडवणे.

28) शाळे अंतर्गत शाळेची शिस्त व कर्मचाऱ्यांचे काम शासन नियमानुसार कार्य करणे.

29) शालेय स्तरावरील सर्व प्रस्ताव समितीमार्फत शासनास सादर करणे.

30) कर्मचाऱ्यांच्या कामकाजामध्ये प्रत्यक्ष व अप्रत्यक्षपणे कोणत्याही प्रकारचा हस्तक्षेप करू नये.

सारांश

खाजगी माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शाळेमध्ये शाळा व्यवस्थापन समिती नसल्यामुळे त्या समिती आयोजित खाजगी संस्थेच्या कार्यकारी मंडळाकडून सात सदस्य शाळा समिती शासन नियमाप्रमाणे शाळेचे योग्य रीतीने प्रशासन चालवण्यासाठी शाळेचा मुख्याध्यापक शाळा समितीचा पदसिद्ध सचिव असल्यामुळे त्यांनी संपूर्णपणे माध्यमिक शाळा संहिता 1981 सेवा शर्तीच्या अटीनुसार कामकाजाचे वर्गीकरण करून शाळा समिती व्यवस्थापक मंडळाच्या सल्ल्याने कामकाज करणे. शालेय व्यवस्थापन व प्रशासन तसेच शैक्षणिक कार्य व्यवस्थितपणे चालवण्यासाठी शाळा समिती स्थापन करणे महत्त्वाचे असल्यामुळे प्रत्येक खाजगी शाळेमध्ये शाळा समिती स्थापन करण्यात आली आहे. आजच्या लेखामध्ये आपण शाळा समितीने व मुख्याध्यापकाने शासनाशी संबंधित महत्त्वाचे प्रश्न व्यवस्थापक मंडळ पर्यंत सोडवावेत. व्यवस्थापक मंडळ व समन्वय समिती यांच्याशी शाळा समितीचे संबंध कसे असावे याचा तपशील वार अभ्यास आपण आपल्या आजच्या लेखात मित्रांनो स्पष्टपणे नमूद करण्यात आला आहे. आपणास काही याबाबत शंका निर्माण होत असल्यास त्वरित लेखकाची संबंध साधून आपण आपल्या नोंदी अवश्य नोंदवू शकता.

FAQ

1) खाजगी माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शाळेमध्ये शासन निर्णयानुसार महत्त्वाची कोणती समिती स्थापन केली जाते?

शाळा समिती.

2) शाळा समितीमध्ये एकूण किती सदस्य असतात?

सात सदस्य असतात.

3) शाळा समितीचा पदसिद्ध सचिव कोण असतो?

शाळेचा मुख्याध्यापक.

4) मुख्याध्यापकांच्या किरकोळ रजा मंजूर करण्याचा अधिकार कोणास आहे?

शाळा समिती ला हा अधिकार आहे.

5) शाळा समितीचे संपूर्ण रेकॉर्ड अद्यावत ठेवण्याचे व शासनास माहिती पोहोचवण्याचे कार्य कुणाकडे असते?

मुख्याध्यापक यांच्याकडे असते.

अधिक माहितीसाठी आपण आमचे खालील लेख वाचू शकता.

शाळा मुख्याध्यापकाचे वार्षिक कामकाज नियोजन